Sáng kiến kinh nghiệm Một số hình thức tổ chức hoạt động khởi động nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh khi dạy học môn Toán Lớp 10

Nội dung tài liệu: Sáng kiến kinh nghiệm Một số hình thức tổ chức hoạt động khởi động nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh khi dạy học môn Toán Lớp 10

1. SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BẮC NINH TRƯỜNG THPT THUẬN THÀNH SỐ 1 SÁNG KIẾN ĐỀ NGHỊ THẨM ĐỊNH, ĐÁNH GIÁ CẤP CƠ SỞ TÊN SÁNG KIẾN: MỘT SỐ HÌNH THỨC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG NHẰM TẠO HỨNG THÚ HỌC TẬP CHO HỌC SINH KHI DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 10 Tác giả sáng kiến: Nguyễn Thị Duyên Chức vụ: Giáo viên Đơn vị công tác: Trường THPT Thuận Thành số 1 Bộ môn: Toán Bắc Ninh, ngày 12 tháng 02 năm 2023
2. CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc ĐƠN YÊU CẦU CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN Kính gửi: Hội đồng sáng kiến cấp cơ sở 1. Tên sáng kiến: Một số hình thức tổ chức hoạt động khởi động nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh khi dạy học môn Toán lớp 10. 2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Dạy học bộ môn Toán ở trường THPT 3. Tác giả của sáng kiến: - Họ tên: Nguyễn Thị Duyên - Đơn vị: Trường THPT Thuận Thành số 1 - Địa chỉ: xã Gia Đông, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh - Điện thoại: Cơ quan 02223774228, cá nhân: 0989865195 4. Đồng tác giả sáng kiến (nếu có): Không có 5. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Không có 6. Các tài liệu kèm theo: 6.1. Thuyết minh mô tả giải pháp và kết quả thực hiện sáng kiến. 6.2. Đối với cuốn sản phẩm nộp về Sở, nộp về HĐSK tỉnh theo từng giai đoạn: Có biên bản họp Hội đồng sáng kiến cấp cơ sở (lưu tại đơn vị thẩm định). Số lượng cuốn đề tài có đóng kèm các tài liệu trên nộp về Sở, nộp về HĐSK tỉnh theo từng giai đoạn: 01 cuốn đối với đề nghị công nhận SK cấp cơ sở; 05 cuốn đối với SK cấp cơ sở đề nghị thẩm định cấp ngành; 10 cuốn đối với SK cấp cơ sở đề nghị thẩm định cấp tỉnh. Thuận Thành, ngày 12 tháng 02 năm 2023 Tác giả sáng kiến Nguyễn Thị Duyên
3. CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc THUYẾT MINH MÔ TẢ GIẢI PHÁP VÀ KẾT QUẢ THỰC HIỆN SÁNG KIẾN 1. Tên sáng kiến: Một số hình thức tổ chức hoạt động khởi động nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh khi dạy học môn Toán lớp 10. 2. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu: tháng 10 năm 2022. 3. Các thông tin cần bảo mật: không có. 4. Mô tả giải pháp cũ thường làm: - Hoạt động khởi động môn Toán thường xuyên không được tổ chức trong quá trình soạn giảng. - Nếu có được tiến hành thì phương pháp tổ chức trong hoạt động thường đơn điệu chưa được đa dạng và phong phú. 5. Sự cần thiết phải áp dụng sáng kiến: - Việc áp dụng sáng kiến có vai trò quan trọng trong việc tạo hứng thú và nâng cao chất lượng môn học. 6. Mục đích của giải pháp sáng kiến: - Phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo trong lĩnh hội kiến thức của học sinh. - Tạo ra hứng thú cho học sinh trong tiết học Toán. - Góp phần hình thành và phát triển năng lực cho các em như: Năng lực hợp tác, năng lực phản biện, năng lực giải quyết vấn đề - Từ đó, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán ở trường THPT. 7. Nội dung:
4. 7.1. Thuyết minh giải pháp mới hoặc cải tiến * Biện pháp 1: Tổ chức hoạt động khởi động bằng kĩ thuật KWL KWL là một kĩ thuật dạy học tích cực do Donns Ogle giới thiệu năm 1986. Trong đó, “K” (Know) – Những điều đã biết “W” (Want to know) – Những điều muốn biết “L” (Learned) – Những điều đã học được BẢNG KWL K W L (Những điều đã biết) (Những điều muốn (Những điều đã học được) biết) - - - . - - - - - - Trong hoạt động khởi động bài học nếu áp dụng kĩ thuật này, GV sẽ tổ chức cho HS hoạt động ở cột (K): Điền những điều các em đã biết về nội dung bài học và cột “W”: Điền những điều em muốn biết về nội dung bài học. Nội dung cột “L”: Những điều em đã được học về bài học sẽ giành phần hoạt động luyện tập. Việc các em ghi lại những gì mình đã học được và đối chiếu với cột K, cột W sẽ giúp các em hệ thống hóa được kiến thức và thấy được việc học của mình còn mở rộng ra ngoài cả những điều các muốn biết.
5. Như vậy khi sử dụng kĩ thuật KWL trong hoạt động khởi động bài học nói riêng và trong dạy học nói chung sẽ tăng cường sự tham gia tích cực của học sinh: Học sinh được chủ động tham gia, được bày tỏ ý kiến, được tôn trọng. Ngoài ra còn hình thành các kĩ năng xã hội cho các em: Giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề, trình bày, đánh giá và tự đánh giá kết quả của mình và của bạn. Học sinh được học sâu và học thoải mái. * Biện pháp 2: Khởi động bài học bằng sử dụng sơ đồ tư duy - Bước 1: Giáo viên viết ra chủ đề của bài học trước ra giữa bảng với những từ thích hợp. - Bước 2: Chia lớp làm hai nhóm. Yêu cầu các nhóm lên bảng viết ra các kiến thức liên quan vào nhánh nhỏ. Nhóm nào hoàn thành xong theo yêu cầu của giáo viên trước sẽ thắng cuộc, mỗi học sinh chỉ viết một công thức liên quan. - Bước 3: GV gọi học sinh dưới lớp nhận xét chéo giữa hai nhóm. Cuối cùng GV nhận xét và chốt lại điểm số cho hai nhóm học sinh. * Kết quả đạt được Trong các giờ học có tổ chức các hoạt động khởi động đa dạng tạo được không khí học tập sôi nổi, thu hút học sinh vào các hoạt động học. Kết quả khảo sát cụ thể tại lớp 10A2 năm học 2022 - 2023. Mức độ hứng thú Số HS Tỉ lệ (%) Rất thích 30 65,2 Thích 11 23,9 Bình thường 5 10,9 Không thích 0 0 Sản phẩm được tạo ra từ sáng kiến:
6. Giỏi (9-10) Khá (7-9) TB (5-7) Yếu (<5) Lớp Sĩ số Số Tỉ lệ Số Tỉ lệ Số Tỉ lệ Số Tỉ lệ lượng (%) lượng (%) lượng (%) lượng (%) Thực nghiệm 46 18 39,1 27 58,7 1 2,2 0 0 10A2 Đối chứng 45 12 26,6 26 57,7 7 15,7 0 0 10A14 7.2. Thuyết minh về phạm vi áp dụng giải pháp: - Các tiết học môn Toán. - Đối tượng: Học sinh lớp 10. 7.3. Thuyết minh về lợi ích kinh tế, xã hội của sáng kiến: - Tạo hứng thú học tập đối với môn Toán của học sinh. - Nhằm giúp học sinh tích cực, chủ động hơn trong học tập Toán. - Góp phần phát triển phẩm chất, năng lực đối với học sinh. * Cam kết: Chúng tôi cam đoan những điều khai trên đây là đúng sự thật và không sao chép hoặc vi phạm bản quyền. Xác nhận của cơ quan Tác giả sáng kiến (Chữ ký, dấu) (Chữ ký và họ tên) Nguyễn Thị Duyên
7. MỤC LỤC PHẦN 1: MỞ ĐẦU . 1 1. Mục đích của sáng kiến 2 2. Tính mới và ưu điểm nổi bật của sáng kiến 2 3. Đóng góp của sáng kiến trong các mặt 2 PHẦN 2: NỘI DUNG 3 Chương 1: Khái quát thực trạng của vấn đề tổ chức hoạt động khởi 3 động khi dạy học Toán lớp 10 1. Ưu điểm 3 2. Hạn chế và nguyên nhân . 3 Chương 2: Những biện pháp của sáng kiến đã áp dụng trong trường 4 THPT Thuận Thành số 1 1. Cơ sở lí luận 4 2. Một số biện pháp nâng cao chất lượng hoạt động khởi động 6 2.1. Biện pháp 1: Tổ chức hoạt động khởi động bằng tình huống có 6 vấn đề . 2.2. Biện pháp 2: Hoạt động khởi động thông qua tổ chức trò chơi 10 2.3. Biện pháp 3: Tổ chức hoạt động khởi động bằng kĩ thuật KWL 19 2.4. Biện pháp 4: Khởi động bài học bằng phương pháp sử dụng tranh 23 ảnh, video hoặc âm nhạc 2.5. Biện pháp 5: Khởi động bài học bằng sử dụng sơ đồ tư duy 26 2.6. Biện pháp 6: Tổ chức hoạt động khởi động bằng phương pháp 27 liên môn . Chương 3: Kiểm chứng các biện pháp đã triển khai của sáng kiến 29 1. Mô tả cách thức nghiên cứu 29 2. Kết quả đạt được . 29
8. PHẦN 3: KẾT LUẬN . 31 1. Những vấn đề quan trọng nhất được đề cập đến của sáng kiến . 31 2. Hiệu quả thiết thực của sáng kiến 31 3. Kiến nghị với các cấp quản lý . 32 PHẦN 4: PHỤ LỤC 33 1. Tranh, ảnh minh họa . . 33 2. Tài liệu tham khảo 35
9. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT GV Giáo viên HS Học sinh THPT Trung học phổ thông THCVĐ Tình huống có vấn đề TB Trung bình
10. PHẦN 1: MỞ ĐẦU Việt Nam đang trong thời kỳ phát triển công nghệ 4.0, hội nhập quốc tế với những ảnh hưởng của xã hội tri thức và toàn cầu hóa đòi hỏi đội ngũ lao động phải có tư duy sáng tạo cao, linh hoạt, có khả năng giải quyết các vấn đề phức hợp trong thực tiễn, có năng lực hợp tác làm việc, tìm tòi, khám phá, Trước tình hình đó, ngành giáo dục nước ta đã và đang thực hiện các bước chuyển đổi từ phương pháp dạy học truyền thống sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kĩ năng, từ đó hình thành năng lực và phẩm chất cần thiết cho người học. Để đáp ứng cho chương trình giáo dục phổ thông mới đòi hỏi mỗi giáo viên (GV) cần không ngừng học hỏi, không ngại đổi mới trong từng giờ học của chính mình. Không phải bất cứ học sinh nào đều có sẵn niềm say mê, yêu thích môn học. Vì vậy, GV trước hết phải là người “thắp lửa đam mê”. Để học sinh hứng thú với môn học, tích cực, chủ động và mỗi khi đến tiết Toán các em không còn thấy nhàm chán, GV cần chú trọng đổi mới và đa dạng phương pháp trong tất cả các hoạt động: Hoạt động khởi động, hình thành kiến thức mới, luyện tập, vận dụng, mở rộng. Trong đó hoạt động khởi động chỉ chiếm khoảng vài phút đầu giờ nhưng có ý nghĩa rất lớn. Hoạt động khởi động giúp học sinh (HS) huy động những kiến thức, kĩ năng của bản thân để định hướng về bài học mới. Khởi động hiệu quả sẽ tạo một tâm thế tốt cho cả thầy và trò chinh phục những hoạt động tiếp theo. Hoạt động khởi động trong giờ Toán càng đa dạng sẽ luôn tạo được bất ngờ, thú vị, giúp HS phát huy năng lực bản thân và góp phần nâng cao chất lượng giờ học. Hiểu được tầm quan trọng của hoạt động khởi động trong mỗi tiết học Toán nên tôi luôn tìm tòi, áp dụng nhiều biện pháp khác nhau trong hoạt động này. Vậy nên tôi lựa chọn đề tài: “Một số hình thức tổ chức hoạt động khởi động nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh khi dạy học môn Toán lớp 10”. 1. Mục đích của sáng kiến 1
11. Việc nghiên cứu và áp dụng sáng kiến kinh nghiệm : “Một số hình thức tổ chức hoạt động khởi động nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh khi dạy học môn Toán lớp 10” nhằm các mục đích sau: - Phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo trong lĩnh hội kiến thức của học sinh. - Tạo ra hứng thú cho học sinh trong tiết học Toán. - Góp phần hình thành và phát triển năng lực cho học sinh: Năng lực hợp tác, năng lực phản biện, năng lực giải quyết vấn đề - Góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán ở trường THPT 2. Tính mới và ưu điểm nổi bật của sáng kiến - Tính mới : Bên cạnh các hình thức phổ biến trong hoạt động khởi động thường được sử dụng ở các trường THPT, sáng kiến đã đưa ra một số biện pháp hoàn toàn mới mẻ, dễ thực hiện và có hiệu quả cao. - Sáng kiến được áp dụng lần đầu thực tiễn tại trường THPT . trong đầu năm học 2022 - 2023 với những ưu điểm nổi bật là: + Trình bày hệ thống cơ sở lí luận và thực tiễn về hoạt động khởi động. + Đưa ra hệ thống các biện pháp đa dạng trong hoạt động khởi động. + Đưa ra cách thực hiện, những lưu ý khi áp dụng và các ví dụ minh họa cụ thể. + Các số liệu cụ thể chứng minh cho hiệu quả của việc áp dụng đa dạng các biện pháp trong hoạt động khởi động. 3. Đóng góp của sáng kiến trong các mặt - HS tích cực, hứng thú trong học tập từ đó góp phần phát triển năng lực của bản thân. - GV đổi mới phương pháp dạy học, lấy HS làm trọng tâm để từ đó nâng cao chất lượng giờ dạy. 2
12. PHẦN 2: NỘI DUNG CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG KHI DẠY HỌC TOÁN LỚP 10 1. Ưu điểm Về cơ sở vật chất - Những năm gần đây được sự quan tâm của các cấp chính quyền, cơ sở vật chất của nhà trường được đầu tư hiện đại. Máy chiếu, bảng thông minh kết nối với máy chiếu vật thể, loa, mic, mạng internet là điều kiện lí tưởng để GV tổ chức hoạt động khởi động đa dạng. Về phía học sinh - Học sinh trường THPT Thuận Thành số 1 chủ yếu học sinh khá, giỏi có nhận thức tốt, biết khai thác và sử dụng công nghệ thông tin để khám phá kiến thức. Không chỉ vậy, học sinh còn có nhiều năng khiếu như MC, ca hát, Các em chính là những động lực để GV tìm tòi, áp dụng nhiều biện pháp dạy học mới ở môn Toán trong đó có những biện pháp tích cực trong hoạt động khởi động. Về phía giáo viên - Công tác dạy học các bộ môn trong đó có môn Toán nhận được sự quan tâm, chỉ đạo của Sở giáo dục và đào tạo Bắc Ninh, Ban giám hiệu và tổ chuyên môn: tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn cụm, sinh hoạt chuyên đề, các tiết dạy tốt để GV trao đổi, học hỏi kinh nghiệm và tìm ra những phương pháp, cách thức phát huy tối hiệu quả giờ dạy. - Ngày nay với sự bùng nổ của Công nghệ thông tin, các phương tiện truyền thông giúp GV có thể tiếp cận với những phương tiện, phần mềm dạy học hiện đại, tri thức trong mọi lĩnh vực một cách dễ dàng. Từ đó, GV có thể tổ chức giờ học với nhiều hình thức và phương pháp đa dạng, mới mẻ trong đó có hoạt động khởi động. 2. Hạn chế và nguyên nhân 3
13. Về cơ sở vật chất - Một số thiết bị dạy học hư hỏng sau thời gian sử dụng nhưng việc sửa chữa chưa được kịp thời. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng dạy và học các môn học trong đó bộ môn Toán. Về phía học sinh - Nhìn chung các em còn thụ động trong việc tiếp thu kiến thức môn học, các kiến thức liên quan có trong thực tế nhưng không thể hiện cụ thể nên cảm thấy môn Toán xa rời thực tế, khó tiếp thu. Việc làm quen với kĩ thuật, hình thức tổ chức dạy học mới dần được cải thiện nhưng vẫn còn nhiều hạn chế: tinh thần tự giác, hợp tác, giải quyết vấn đề còn yếu. Về phía giáo viên - Đa phần GV chỉ quan tâm đến hoạt động hình thành kiến thức mới mà ít khi đầu tư tìm tòi, sáng tạo trong các hoạt động khác. Trong những năm gần đây, việc soạn giảng theo hướng phát triển năng lực học sinh đòi hỏi mỗi tiết học gồm 5 bước, nhiều GV đã bắt đầu quan tâm đến hoạt động khởi động bài học. Nhưng trên thực tế phần khởi động, học sinh ít được hoạt động. Hoạt động khởi động được GV đầu tư thực hiện nhưng chỉ khi có tiết đăng kí dạy tốt hoặc thi giáo viên giỏi các cấp. Nguyên nhân chính là do nhiều GV còn xem nhẹ những hoạt động này thường có thói quen bỏ qua hoặc nếu có tiến hành thì chỉ qua loa cho có, do tâm lí ngại thay đổi, không muốn đầu tư thời gian thực hiện các hoạt động khởi động, sợ sự ồn ào gây ảnh hưởng đến lớp học khác, Vì vậy, trong quá trình dạy, dù rất cố gắng, nhiều giáo viên cũng không thể lôi kéo sự tập trung của học sinh, hiệu quả giờ học bị giảm sút. CHƯƠNG 2: NHỮNG BIỆN PHÁP CỦA SÁNG KIẾN ĐÃ ÁP DỤNG TRONG TRƯỜNG THPT THUẬN THÀNH SỐ 1 1. Cơ sở lí luận 1.1. Một số khái niệm 4
14. - Khởi động: Theo từ điển tiếng Việt: “Khởi động” được hiểu là “thực hiện những động tác nhẹ trước khi bắt đầu”. Như vậy hoạt động khởi động được hiểu là một hoạt động nhằm thực hiện những thao tác cơ bản, nhẹ nhàng trước khi bắt đầu thực hiện một công việc cụ thể nào đó. - Hứng thú học tập: “Hứng thú là một thái độ đặc biệt của cá nhân đối với một hiện tượng nào đó vừa có ý nghĩa đối với cuộc sống, vừa mang lại cảm xúc cho cá nhân trong quá trình học tập”. 1.2. Vai trò của hoạt động khởi động Ở mỗi bài học, hoạt động khởi động chỉ chiếm khoảng vài phút đầu giờ nhưng lại đóng vai trò rất quan trọng đối với việc phát triển tính tích cực học tập của học sinh, từ đó phát huy năng lực cho học sinh. Thứ nhất: Một bài học với cách khởi động thú vị, hấp dẫn sẽ có tác dụng kích thích hứng thú học tập. Bởi sự say mê, yêu thích đối với mỗi môn học không phải em nào cũng sẵn có. Phần nhiều nhờ sự sáng tạo của giáo viên biết cách dẫn dắt học sinh vào từng hoạt động học tập - trước tiên là hoạt động khởi động mà các em có được sự thích thú. Thứ hai: Hoạt động khởi động có tác dụng nối liền kiến thức cũ với kiến thức mới, tạo nền tảng cho việc thực hiện các nhiệm vụ học tập của bài học. Vì vậy, khi thiết hoạt động khởi động, giáo viên cần tạo cơ hội cho học sinh tái hiện lại các kiến thức nền đã học, cần thiết cho việc lĩnh hội nhiệm vụ mới. Như vậy, vừa giúp các em ghi nhớ chắc chắn hơn kiến thức cũ, vừa giúp hình thành các kĩ năng, kĩ xảo cần thiết trong học tập và trong cuộc sống. Thứ ba: Hoạt động khởi động giúp tạo ra mâu thuẫn nhận thức cho người học. Bởi học tập Toán là một quá trình khám phá. Quá trình ấy phát huy được nội lực của học sinh, tư duy tích cực - độc lập - sáng tạo với mong muốn được hiểu biết và giải quyết mâu thuẫn giữa những điều đã biết và chưa biết. Có thể thấy, hoạt động khởi 5
15. động chứa đựng mâu thuẫn về mặt nhận thức sẽ kích thích sự tò mò của học sinh, khiến các em có mong muốn tìm được câu trả lời thỏa đáng cho các vấn đề còn thắc mắc, thậm chí còn biết tự đặt ra những vấn đề nghiên cứu tiếp theo. Thứ tư: Hoạt động khởi động giúp khái quát nội dung cơ bản của bài học, hướng sự suy nghĩ, tư duy của học sinh vào nội dung chính ngay từ đầu, bởi có một thực tế là khi bắt đầu bài học, nếu giáo viên không có sự định hướng, học sinh sẽ loay hoay với rất nhiều câu hỏi như: “Hôm nay không biết học bài gì? Nội dung có khó (hoặc hấp dẫn) hay không? Chúng ta sẽ phải thực hiện những nhiệm vụ nào?” Như vậy, tư duy học sinh bị phân tán sẽ ảnh hưởng đến việc lĩnh hội kiến thức của bài. 2. Một số biện pháp nâng cao chất lượng hoạt động khởi động 2.1. Biện pháp 1: Tổ chức hoạt động khởi động bằng tình huống có vấn đề Vai trò tình huống có vấn đề trong hoạt động khởi động Tình huống có vấn đề (THCVĐ) là loại tình huống mà GV đặt ra trong quá trình tổ chức dạy học, trong những tình huống đó xuất hiện những mâu thuẫn mà chưa có lời giải đáp buộc HS phải tìm ra cách giải quyết. Đưa ra tình huống có vấn đề sẽ giúp cho học sinh tích cực, chủ động, sáng tạo hơn trong việc chiếm lĩnh nguồn tri thức. Khởi động bài học bằng đưa ra THCVĐ tiết học sẽ trở nên sôi nổi ngay từ đầu bởi những ý kiến, tranh luận của học sinh. Các bước tiến hành khởi động bài học bằng giải THCVĐ Bước 1. Giáo viên đưa ra THCVĐ. Bước 2. Yêu cầu học sinh đưa ra ý kiến của mình về THCVĐ. Bước 3. Giáo viên nhận xét và dẫn dắt vào bài học. Lưu ý khi đưa ra tình huống có vấn đề - THCVĐ phải phù hợp với nội dung của bài học. - THCVĐ phải phù hợp với nhận thức, đặc biệt là tư duy của HS cấp THPT. 6
16. - THCVĐ phải liên quan tới nội dung bài học. - THCVĐ phải có sức hấp dẫn lôi cuốn và kích thích các em lòng mong muốn giải quyết. Ví dụ: Bài 1, Chương II – Toán 10 (Cánh diều): Bất phương trình bậc nhất hai ẩn. - GV đưa ra THCVĐ: Nhân dịp Tết Trung thu, một doanh nghiệp dự định sản xuất hai loại bánh: bánh nướng và bánh dẻo. Lượng đường cần cho mỗi chiếc bánh nướng, bánh dẻo lần lượt là 60g, 50g. Doanh nghiệp đã nhập về 500kg đường. Số bánh nướng và bánh dẻo doanh nghiệp dự định sản xuất cần thoả mãn ràng buộc gì để lượng đường sản xuất bánh không vượt quá lượng đường đã nhập về? - GV cho HS cả lớp suy nghĩ trong 3 phút và gọi HS đứng tại chỗ trả lời. - HS: Gọi xy, lần lượt là số bánh nướng, số bánh dẻo doanh nghiệp dự định sản xuất ( xy, ). + Ý kiến thứ nhất: 6xy 5 500 . + Ý kiến thứ hai: 0,06xy 0,05 500 . + HS giải thích kết quả đưa ra. - GV nhận xét, đưa ra kết quả đúng và dẫn dắt vào bài mới: Vậy điều kiện ràng buộc đối với xy, bên trên gọi là bất phương trình bậc nhất hai ẩn Ví dụ: Bài 1, Chương IV – Toán 10 (Cánh diều): Giá trị lượng giác của một góc từ 0đến 180 . Định lí côsin và định lí sin trong tam giác. 7
17. - GV chiếu hình ảnh “Cột cờ Lũng Cú” và đưa ra câu hỏi để HS thảo luận theo bàn. + Cột cờ Lũng Cú nằm ở tỉnh nào? + Đường lên cột cờ Lũng Cú có bao nhiêu bậc thang? + Nêu sự hiểu biết của em về cột cờ Lũng Cú. - HS thảo luận và nêu các ý kiến. - GV nhận xét và đưa ra một số thông tin giới thiệu về “Cột cờ Lũng Cú” và đưa ra THCVĐ liên quan đến bài học. Từ chân bệ cột cờ và đỉnh bệ cột cờ, bạn Nam đo được góc nâng (so với phương nằm ngang) tới một vị trí dưới chân núi lần lượt là 45và 50 . Chiều cao h của đỉnh Lũng Cú so với chân núi là bao nhiêu mét? 8
18. - GV có thể đặt câu hỏi tiếp theo: Tam giác ABC hoàn toàn xác định vì biết góc A 135  , B 40  , AB 20,25 m. Có thể tính độ dài cạnh AC bằng cách nào? Câu hỏi này gợi cho HS giải tam giác bất kì. GV chỉ yêu cầu HS quan sát, không yêu cầu HS tính AC . GV tiếp tục gợi động cơ để hình thành khái niệm giá trị lượng giác của góc từ 0đến 180 bằng cách nhận xét: Để giải tam giác ABC bất kì, ta cần biết giá trị lượng giác không chỉ của góc nhọn mà còn cả góc tù. Vậy để tính chiều cao h như thế nào thì cô và các em sẽ đi nghiên cứu bài học ngày hôm nay. Ví dụ: Bài 2 (Tiết 2), Chương III – Toán 10 (Cánh diều): Hàm số bậc hai. Đồ thị hàm số bậc hai và ứng dụng. - GV trình chiếu hình ảnh và đưa ra câu hỏi: Đây là cổng được thiết kế hình parabol hướng bề lõm xuống dưới. Cổng này có tên là gì? Nằm ở đất nước nào? Cổng Acxơ 9
19. - GV đưa ra THCVĐ: Làm thế nào để tính chiều cao của cổng (khoảng cách từ điểm cao nhất của cổng đến mặt đất)? - GV: Để tính chiều cao của cổng khi ta không thể dùng dụng cụ đo đạc để đo trực tiếp. Cổng dạng Parabol có thể xem là đồ thị của hàm số bậc hai, chiều cao của cổng tương ứng với đỉnh của Parabol. Do đó vấn đề được giải quyết nếu ta biết hàm số bậc hai nhận cổng làm đồ thị. - GV đưa ra cho học sinh một tình huống tương tự: Khi một quả bóng được đá lên, nó sẽ đạt đến một độ cao nào đó rồi rơi xuống. Mô tả quỹ đạo của quả bóng? Làm thế nào để tính được độ cao lớn nhất mà quả bóng đạt được? - HS đưa ra các ý kiến chủ quan, GV chưa kết luận đúng sai trong phần thảo luận của các HS, chỉ tôn trọng kết quả thảo luận của các nhóm và dẫn dắt vào bài mới. Như vậy buộc các em phải theo dõi bài học để tìm ra đáp án đúng. 2.2. Biện pháp 2: Hoạt động khởi động thông qua tổ chức trò chơi Vai trò, ý nghĩa tổ chức trò chơi trong hoạt động khởi động - Sử dụng trò chơi trong dạy học nói chung và hoạt động khởi động nói riêng góp phần đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Đây là hoạt động tạo ra được không khí sôi nổi, thu hút và lôi cuốn 10
20. sự tập trung của HS ngay từ đầu giờ học từ đó tạo hứng thú học tập với những hoạt động tiếp theo. - Tổ chức trò chơi trong hoạt động khởi động không những giúp học sinh định hướng tìm hiểu bài mới một cách nhẹ nhàng, hứng khởi mà còn giúp các em thể hiện được khả năng bản thân, mạnh dạn, tự tin hơn trong giao tiếp từ đó phát triển năng lực hợp tác. Nguyên tắc thiết kế trò chơi khởi động Tổ chức trò chơi khởi động trong dạy học Toán giúp tăng tính hấp dẫn cho bài học và sự tích cực hoạt động của học sinh, giúp học sinh khơi gợi hứng thú, kích thích trí tìm tòi, khám phá của bản thân, dần dần dẫn dắt học sinh hướng tới tiếp cận bài học. Mặc dù diễn ra trong thời gian ngắn của hoạt động khởi động nhưng khi đưa trò chơi vào đòi hỏi phải đảm bảo một số nguyên tắc nhất định. - Đảm bảo tính hiệu quả: Hiệu quả trong nhận thức định hướng bài học mới thông qua trò chơi, người dạy có thể thu hút được sự chú ý của học sinh tới bài học, đạt được những mục tiêu ban đầu đã đề ra. Người học có thể phát huy tính tích cực, chủ động, tự giác học tập; hiệu quả giáo dục khi học sinh có ý thức chơi và hoàn thành nhiệm vụ học tập. - Đảm bảo tính phát triển: Trò chơi phải đạt yêu cầu phát triển các năng lực cho học sinh: Năng lực tư duy, năng lực sáng tạo, năng lực ngôn ngữ, năng lực hợp tác - Đảm bảo tính hấp dẫn: Sự hấp dẫn thể hiện trên cả nội dung và hình thức chơi. Nội dung chơi bám sát nội dung dạy học nhưng có khả năng kích thích sáng tạo, óc tìm tòi, ham học hỏi. Hình thức chơi phong phú, đa dạng khơi gợi hứng thú, lôi cuốn sự chú ý của học sinh tới bài học. - Đảm bảo tính phù hợp: Trò chơi phải phù hợp với mục tiêu, đặc điểm bài học. Thời lượng trò chơi cần tương thích, gói gọn trong phần khởi động (5 - 7 phút). Đồng 11
21. thời, trò chơi cần phù hợp đối tượng học sinh – Trung học phổ thông với những hứng thú, động cơ riêng biệt. Một số lưu ý trong tổ chức và thiết kế trò chơi phần khởi động bài học - Tên trò chơi: Cụ thể, ngắn gọn đảm bảo phù hợp với mục tiêu của hoạt động khởi động, thu hút sự chú ý của học sinh. - Mục đích của trò chơi: Trả lời cho câu hỏi “Trò chơi sử dụng để làm gì?”. Mục đích phải được nêu rõ ràng, mạch lạc, cụ thể. Giáo viên cần nêu rõ trước lớp, sử dụng ngôn ngữ dễ hiểu, dễ nhớ. - Chuẩn bị về cơ sở vật chất: Phân công cụ thể, giáo viên chuẩn bị những gì, học sinh chuẩn bị những gì. Trước hoạt động cần kiểm tra lại về cơ sở vật chất cho hoạt động (có hư hỏng, thiếu hụt hay không?) để kịp thời sửa chữa và bổ sung, tránh việc hoạt động bị gián đoạn. - Nội dung trò chơi, luật chơi: Nội dung kiến thức trò chơi GV phải định lượng được những kiến thức HS đã biết, chưa biết đảm bảo tính định hướng cho bài học mới, vừa tạo ra sự hấp dẫn; luật chơi phải rõ ràng, công bằng và phải được công bố trước lớp. Giáo viên cần sử dụng ngôn ngữ dễ hiểu, dễ nhớ. Đảm bảo mỗi cá nhân học sinh đều hiểu và áp dụng được. - Cách tiến hành: Tùy vào mỗi trò chơi có thể áp dụng từng bước hoặc rút ngắn các bước tiến hành. Không nên máy móc, rập khuân. Cần linh hoạt trong quá trình tổ chức. - Kết thúc: Giáo viên nhận xét, đánh giá cụ thể về hoạt động, tinh thần của học sinh tham gia hoạt động. Phải luôn có những lời khích lệ, cổ vũ các em để các em cố gắng và hào hứng hơn với các hoạt động tiếp theo. Các bước tiến hành trò chơi khởi động Bước 1: Giáo viên giới thiệu tên, mục đích của trò chơi. Bước 2: Hướng dẫn chơi. Bước này bao gồm những việc làm sau: 12
22. - Tổ chức người tham gia trò chơi: Số người tham gia, số đội tham gia (mấy đội chơi), trọng tài. - Các dụng cụ dùng để chơi. - Cách chơi: Từng việc làm cụ thể của người chơi hoặc đội chơi, thời gian chơi, những điều người chơi không được làm - Cách xác nhận kết quả và cách tính điểm chơi. Bước 3: Thực hiện trò chơi. Bước 4: Nhận xét sau cuộc chơi và kết nối vào bài học mới. Bước này bao gồm những việc làm sau: - GV hoặc trọng tài là HS nhận xét về thái độ tham gia trò chơi của từng đội, những việc làm chưa tốt của các đội để rút kinh nghiệm. GV hoặc trọng tài công bố kết quả chơi của từng đội, cá nhân và trao phần thưởng cho đội đoạt giải (nếu có). - GV kết nối những nội dung kiến thức trong trò chơi vào bài học mới Một số trò chơi tổ chức trong hoạt động khởi động - Trò chơi 1: “Nhanh tay, nhanh mắt” Trò chơi: Nhanh tay, nhanh mắt là trò chơi được sử dụng phổ biến trong dạy học. GV có thể tổ chức trò chơi này trong nhiều hoạt động khác nhau. Trong hoạt động khởi động nếu sử dụng trò chơi Nhanh tay, nhanh mắt giúp các em vừa rèn luyện về mặt tư duy, vừa định hướng các em vào bài học mới. Đây cũng là biện pháp mang lại không khí vui vẻ, hứng khởi khi bắt đầu bài học. Ví dụ: Bài 4 – Toán 10 (Cánh diều): Tổng và hiệu của hai vectơ. - Mục đích: HS rèn luyện khả năng nghe tốt, phản xạ nhanh, đặc biệt là một cách thú vị để GV kiểm tra một số kiến thức của bài cũ liên quan tới bài học mới. 13
23. - Chuẩn bị: Những miếng bìa mica các màu có gắn sẵn nam châm. Với miếng bìa này, GV ghi các nội dung đã được học trong tiết 1 và ứng dụng trong tiết 2 của bài. GV gọi 2 học sinh bất kì lên bảng (2 học sinh có cùng lực học). - Luật chơi: + Ứng với các miếng bìa là câu hỏi đã được soạn sẵn. Mỗi câu hỏi sau khi GV đọc, HS có 30s suy nghĩ và chọn miếng bìa gắn đáp án. + HS nào nhanh lấy được nhiều miếng bìa đúng thì HS đó thắng cuộc và nhận được phần thưởng từ ban tổ chức. Câu hỏi: Câu 1: Vectơ là một có hướng. Câu 2: Hai vectơ có giá song song hoặc trùng nhau là hai vectơ . Câu 3: Hai vectơ cùng phương và cùng chiều là hai vectơ . Câu 4: Hai vectơ cùng phương và ngược chiều là hai vectơ . Câu 5: Hai vectơ cùng hướng và cùng độ dài là hai vectơ . Câu 6: Vectơ AA là . 14
24. Câu 7: Từ hai điểm A, B phân biệt có bao nhiêu vectơ khác vectơ – không được tạo thành? Câu 8: Từ ba điểm A, B, C phân biệt có bao nhiêu vectơ khác vectơ – không được tạo thành? Câu 9: Cho hình vuông ABCD, vectơ bằng AB là? Câu 10: Cho hình vuông ABCD cạnh 2, độ dài AB bằng?  GV nhận xét, công bố kết quả, rút kinh nghiệm, trao thưởng và dẫn dắt để vào bài mới. - Trò chơi 2: “Hộp quà bí ẩn” Ví dụ: Bài 2 (Tiết 2) – Toán 10 (Cánh diều): Hàm số bậc hai. Đồ thị của hàm số bậc hai và ứng dụng. - Mục đích: Thu hút sự chú ý, kích thích hứng thú cho HS là một cách thú vị để GV kiểm tra một số kiến thức của bài cũ liên quan tới bài học mới. - Chuẩn bị: GV chuẩn bị powerpoint chiếu, các câu hỏi và các món quà tương ứng. - Luật chơi: Ứng với mỗi câu hỏi, gọi một HS bất kì trả lời và mỗi câu trả lời đúng được phần quà tương ứng. 15
25. Câu hỏi: Câu 1: Điền từ thích hợp vào chỗ chấm. “Đồ thị hàm số bậc hai là một đường ’’ Câu 2: Tọa độ đỉnh của đồ thị hàm số y x2 21 x là? Câu 3: Trục đối xứng của đồ thị hàm số yx 2 2 là? Câu 4: Giao điểm của đồ thị hàm số y x2 21 x và trục tung là điểm có toạ độ? Câu 5: Tìm hàm số bậc hai biết đồ thị của nó đi qua 3 điểm ABO 0;1 , 2; 3 , 0;0 . Câu 6: Cho parabol có phương trình y ax2 bx c biết parabol đi qua gốc tọa độ O và có đỉnh I 2;8 . Khi đó abc bằng?  GV nhận xét, công bố kết quả, rút kinh nghiệm, trao thưởng và dẫn dắt để vào bài mới. - Trò chơi 3: “Ô chữ bí mật” Ví dụ: Bài 1 – Toán 10 (Cánh diều): Luyện tập hàm số và đồ thị - Mục đích: + GV tạo tâm thế thoải mái, hứng thú cho HS trước khi vào bài mới. + Giúp HS củng cố lại kiến thức đã được học. + Rèn luyện kĩ năng hoạt động nhóm. + Xây dựng tinh thần đoàn kết. - Chuẩn bị: GV chuẩn bị powerpoint trình chiếu, câu hỏi và chia lớp thành 3 đội chơi. - Luật chơi: Các đội lần lượt chọn các câu hỏi và trả lời, đúng cộng 10 điểm, sai không bị trừ điểm và nhường cơ hội cho đội khác, đội nào có tín hiệu trả lời đúng được 10 điểm. Đội nào trả lời được từ khoá được cộng 30 điểm, sai bị trừ 20 điểm. 16
26. Câu hỏi: Câu 1: Tập tất cả các giá trị của biến số làm cho hàm số có nghĩa gọi là của hàm số. Câu 2: Cho hàm số y f x . Tập tất cả các giá trị của fx tương ứng với mỗi x thuộc tập xác định gọi là của hàm số. Câu 3: Tính đồng biến, nghịch biến của hàm số còn gọi là của hàm số. Câu 4: Hàm số yx 1 có tập xác định là tập Câu 5: Cho hàm số y f x . Tập tất cả các điểm M x; f x trong mặt phẳng toạ độ Oxy với mọi x thuộc tập xác định gọi là Câu 6: Đường dài vô hạn, thẳng tuyệt đối và không bị giới hạn về hai phía gọi là  GV nhận xét, công bố kết quả, rút kinh nghiệm, trao thưởng và dẫn dắt để vào bài mới: Luyện tập: Hàm số bậc nhất. - Trò chơi 4: “Đuổi hình bắt chữ” 17
27. “Đuổi hình bắt chữ” là một gameshow truyền hình được phát sóng phổ biến trên Đài phát tranh và truyền hình Hà Nội. Trên mạng xã hội cũng xuất hiện nhiều hình thức đố vui dựa theo gameshow truyền hình này. “Đuổi hình bắt chữ” đánh vào tâm lý tò mò ham tìm tòi của người chơi. “Đuổi hình bắt chữ” yêu cầu người chơi phải huy động giác quan và sự hiểu biết của bản thân một cách nhanh nhất để tìm ra ý nghĩa được nói đến thông qua hình ảnh, tranh vẽ hay những mảnh ghép. Chính điều này đã khiến “Đuổi hình bắt chữ” được xếp vào danh mục những trò chơi phát triển năng lực tư duy, góp phần nâng cao hiệu quả trong đào tạo, giáo dục. Nếu áp dụng trò chơi này trong hoạt động khởi động sẽ tạo ra được sự hấp dẫn, hào hứng với các em. Trong khuôn khổ nội dung của bài báo cáo, tôi chỉ xây dựng một số trò chơi trong phần đầu khởi động mỗi tiết học nhằm tạo hứng thú cho không khí lớp học, khơi gợi ý thức tự học, tìm tòi, khám phá của học sinh. Để thực hiện Trò chơi “Đuổi hình bắt chữ” đòi hỏi GV chuẩn bị từ khóa và hình ảnh phù hợp có liên quan đến nội dung bài học mới. GV đưa ra hình ảnh, nhiệm vụ của HS là phải bắt được từ khóa. Trò chơi “Đuổi hình bắt chữ” phần khởi động cần khoảng 3-5 hình ảnh. Khi HS đã bắt được từ khóa GV sẽ kết nối từ khóa để dẫn dắt vào bài học mới. Ví dụ: Bài 2 (Tiết 1) – Toán 10 (Cánh diều): Hàm số bậc hai. Đồ thị hàm số bậc hai và ứng dụng. - Mục đích: + Thu hút sự tập trung của HS, tạo sự hứng thú để HS sẵn sàng tiếp thu kiến thức mới. + Định hướng vào nội dung của bài học mới. - Chuẩn bị: + GV đưa nhạc hiệu, hình hiệu của game show: Đuổi hình bắt chữ. + GV lần lượt đưa ra 3 hình ảnh có liên quan đến nội dung của bài học. - Luật chơi: 18